۱٫ اسناد خزانه چيست؟
اسناد خزانه، در زمره اوراق بهادار با نامي قرار می‌گیرند كه بيانگر تعهد دولت‌ها به بازپرداخت مبلغ اسمي آنها در آينده است. اسناد خزانه از ابزارهاي مالي با ماهيت بدهی بوده كه بدون كوپن سود منتشر مي‌شود و هدف اصلي آن، تامين كسري بودجه دولت‌هاست. اسناد خزانه اصلي‌ترين ابزار بازار پول جهت اعمال سياست‌هاي پولي است.
۲٫ اسناد خزانه اسلامي چيست؟
اسناد خزانه اسلامي، اوراق بهادار با نامي است كه دولت به منظور تصفیه بدهي‌هاي خود بابت طرح‌هاي تملك دارايي‌هاي سرمايه‌اي با قيمت اسمي و سررسيد معين به طلبكاران غيردولتي واگذار مي‌کند.
اسناد خزانه مرسوم در دنيا توسط دولت به رقمی كمتر از قيمت اسمي به خريداران فروخته شده و از منابع مالي حاصل از فروش، بدهي‌هاي دولت پرداخت مي‌شود اما به دلیل اشكالات فقهي وارد بر این روش، دولت جمهوري اسلامي ايران، اين اوراق را صادر و به شکل مستقيم به طلبكاران غير دولتي واگذار مي‌کند. دارنده اوراق درصورت نياز به وجه نقد، اين اوراق را در بازار ابزارهاي نوين مالي فرابورس ايران به فروش مي‌رساند.
۳٫ چرا اسناد خزانه اسلامي را اسناد بدون ريسك مي‌دانند؟
بزرگترين دغدغه فعالان بازار سرمايه درخصوص اسناد خزانه اسلامي، عدم ايفاي تعهدات دولت در زمان سررسيد است. برای رفع اين نگراني، دولت به اين بدهي اولويتي هم‌رديف حقوق و مزاياي كاركنان خود داده و به عنوان بدهي ممتاز دولت در نظر گرفته مي‌شود. خزانه‌داري كل كشور نيز موظف است پرداخت مبلغ اسمي اسناد خزانه اسلامي را در سررسيد اوراق تعهد كند. اين تعهدنامه به امضاي وزير امور اقتصادي و دارايي رسيده است از اين رو اسناد خزانه اسلامي ريسك نكول نخواهند داشت.
۴٫ ريسك نقدشوندگي چيست و آيا اسناد خزانه اسلامي ريسك نقد شوندگي دارند؟
ريسك نقدشوندگي به معني احتمال عدم فروش اوراق بهادار است. يكي از اهداف پذيرش اسناد خزانه اسلامي در فرابورس ايران، كاهش اين ريسك براي دارندگان اين اوراق است چراكه به دليل وجود بازار بزرگ و نقدشونده اوراق بهادار بادرآمد ثابت در بازار ابزارهاي نوين مالي فرابورس ايران، (كه حجم معاملات روزانه آن به بيش از ۲ هزار ميليارد ريال در روز مي‌رسد.) دارندگان اين اوراق مي‌توانند در هر زمان نسبت به فروش اوراق خود در بازار اقدام کنند.
۵٫ تفاوت اسناد خزانه اسلامي با ساير اوراق بهادار چيست؟
تفاوت عمده اين اسناد با ساير اوراق بهادار، در سررسيد آن و پرداخت سود است. اين اوراق عموما سررسيدي كمتر از يك سال داشته و اغلب سررسيدشان به صورت ۴، ۱۳، ۲۶ و ۵۲ هفته‌اي است. اسناد خزانه اسلامي بدون سود بوده و هیچ‌گونه پرداخت میان دوره‌‌ای تحت عنوان سود نخواهند داشت و سرمایه‌گذاران از مابه‌التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سررسید، منتفع خواهند شد. دارندگان اوراق، مبلغ اسمي را در سررسيد از دولت دريافت مي‌كنند.
همچنين، اين اوراق در مقايسه با ديگر ابزارهاي بازار پول از درجه نقد شوندگي بيشتري برخوردار است.
در جدول زير برخي از مهمترين تفاوت‌هاي اسناد خزانه اسلامي با ساير اوراق تامين مالي نمايش داده شده است.
| اسناد خزانه اسلامي | ساير اوراق تامين مالي | |
| سررسيد | كمتر از يك‌سال | بيشتر از يك سال |
| نرخ سود پرداختي | ندارد | دارد |
| ريسك نكول | ندارد | دارد |
۶٫ هدف از انتشار اسناد خزانه اسلامي چيست؟
۷٫ مزاياي انتشار اسناد خزانه اسلامي چيست؟
- كشف نرخ سود بدون ريسك مورد انتظار بازار در اقتصاد كشور
- فراهم آوردن بستر لازم براي توسعه ابزارهاي مالي بازار
- كمك به سياست‌هاي پولي و مالي به منظور اعمال سياست‌هاي بهينه جهت تنظيم و كنترل انتظارات بازار
- كمك به حفظ استقلال كشور با استفاده از تامين مالي داخلي دولت و كاهش استقراض بين‌المللي
- استخراج انتظارات بازار از نرخ سود بدون ريسك با سررسيدهاي مختلف
- معاف از ماليات بودن درآمدها و معاملات این اوراق
به طور کلی با انتشار اسناد خزانه اسلامی به طور همزمان دولت از طريق مديريت بدهي‌ها، بانك مركزي از طريق كنترل نقدينگي و مردم به واسطه استخراج نرخ بدون ريسك در يك بازار رقابتي، منتفع مي‌شوند.
۸٫ ضمانت پرداخت در سررسيد به عهده چه كسي است؟
ضامن اين اوراق، وزارت امور اقتصادي و دارايي بوده و خزانه‌داري كل كشور پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در هر مرحله را تعهد كرده است. همچنین خزانه‌داری کل کشور بازپرداخت این اوراق در سررسيد را در زمره ديون ممتاز دولت قرار داده است بدين معني كه پرداخت مبلغ اسمي اسناد خزانه اسلامی در سررسيد اين اوراق، هم‌رديف پرداخت حقوق كاركنان دولت بوده و با همان درجه اهميت و اضطرار صورت مي‌گيرد.
۹٫ فرآيند پرداخت مبلغ اسمي اسناد خزانه اسلامي در سررسيد به چه صورت است؟
سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، وجه مورد نياز براي بازپرداخت ارزش اسمي اوراق را با توجه به زمان سررسيد، از طريق خزانه‌داري كل كشور به بانك عامل منتقل مي‌كند. شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه، براساس اطلاعات آخرين دارندگان اسناد خزانه اسلامي، ارزش اسمي اوراق را از طريق بانك عامل به حساب دارندگان مذكور واريز خواهد كرد.
۱۰٫ فرآيند انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامي به چه صورت است؟
وزارت امور اقتصادي و دارايي به نمايندگي از دولت، اسناد خزانه اسلامي را از محل رديف بودجه اختصاص يافته، منتشر مي‌کند. دستگاه‌هاي ذي‌ربط نيز بر اساس بودجه اختصاص يافته و اولويت‌بندي، ليست پيمانكاران طلبكار از دولت را به بانك عامل معرفي خواهند کرد. بعد از احراز هويت و اخذ اطلاعات لازم توسط بانك عامل، ليست پيمانكاران به فرابورس ايران اعلام خواهد شد. سپس حداكثر ظرف ۱۰ روز كاري، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت شده و پيمانكاران مي‌توانند نسبت به فروش اسناد خزانه اسلامي در بازار ابزارهاي نوين مالي فرابورس ايران اقدام کنند.
پيمانكاراني كه برای تامين منابع مالي خود نياز به وجه مالی داشته باشند، مي‌توانند اوراق خود را از طريق يكي از كارگزاران عضو فرابورس ايران به قيمت روز در بازار فرابورس ايران به فروش برسانند.
سوالات از دیدگاه بستانکاران(پیمانکاران)ᛏبالای صفحه
۱٫ چگونه مي‌توان اسناد خزانه اسلامي را از دولت دريافت کرد؟
۲٫ چرا بهتر است پيمانكاران بدهي خود را با اسناد خزانه اسلامي تسويه كنند؟
۳٫ پس از دريافت اسناد خزانه اسلامی چگونه آن را به فروش برسانيم؟
۴٫ آيا با نگهداري اسناد خزانه اسلامي تا سررسيد، طلبم از دولت را دريافت خواهم كرد؟
۵٫ واريز مبلغ اسمي در زمان سررسيد چگونه صورت مي‌گيرد؟
۶٫ اسناد خزانه اسلامي را با چه قيمتي مي‌توانم به فروش برسانم؟
بنابراين هرچه به سررسيد نزديك مي‌شويم، قيمت اسناد خزانه اسلامي به قيمت اسمي آن نزديكتر مي‌شود. علاوه بر این، با افزايش نرخ بازده مورد انتظار بازار، قيمت بازاري اسناد خزانه اسلامي كاهش خواهد يافت.۷٫ قیمت اسناد خزانه در بازار چگونه تعیین می شود؟
| حجم اوراق عرضه شده براي فروش: ۱۰۰۰ ورقه | |
| حجم سفارش خريد | سفارش خريد(ريال) |
| ۳۰۰ | ۹۳۰،۰۰۰ |
| ۲۰۰ | ۹۲۲،۰۰۰ |
| ۱۰۰ | ۹۲۰،۰۰۰ |
| ۲۰۰ | ۹۱۴,۰۰۰ |
| ۵۰ | ۹۱۰،۰۰۰ |
| ۱۰۰ | ۹۰۵،۰۰۰ |
| حجم سفارشات:۹۵۰ ورقه(۸۰%*۱۰۰۰) | |
همان گونه كه در اين مثال مشخص است در قيمت ۹۱۴,۰۰۰ ريال ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش مي‌رود؛ كساني كه قيمت‌هاي بالاتري را براي خريد پيشنهاد كرده‌اند نيز اين اوراق را با قيمت ۹۱۴,۰۰۰ ريال خريداري مي‌كنند و كساني كه قيمت‌هاي پايين‌تر را پيشنهاد داده‌اند اوراقي دريافت نخواهند كرد.
۲) روش حراج :
در روش حراج، قيمت در يك جلسه معاملاتي و بر اساس رقابت خريداران تعیین مي‌شود. در اين روش سفارش متقاضيان (خريداران) و عرضه‌كنندگان (فروشندگان) در يك بازه زماني وارد سامانه معاملاتي مي‌شود، پس از آن، بهترين قيمت‌هاي خريد (بالاترين قيمت‌ها) و بهترين قيمت‌هاي فروش (پايين‌ترين قيمت‌ها) با يكديگر منطبق شده و معامله انجام خواهد شد.
لازم به توضیح است که قيمت اين اوراق تحت تاثير دو عامل تعيين نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسيد اوراق است. به عنوان مثال، قيمت اوراق در شرايطي كه ۶ ماه تا سررسيد باقي مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ درصد است، به روش زير محاسبه مي‌شود:
۸٫ آيا فرابورس ايران مي‌تواند قيمتي كه در عرضه اوليه مشخص مي‌شود را قبل از برگزاري جلسه حراج به پيمانكاران اعلام كند؟
قيمت همه اوراق بهادار در بازار با مكانيزم عرضه و تقاضا معين مي‌شود و قبل از برگزاري جلسه حراج و انجام عرضه هيچكس نمي‌تواند قيمت را پيش‌بيني کند. البته قطعا تمام فعالان بازار كه در سمت عرضه به عنوان فروشنده و يا در سمت تقاضا به عنوان خريدار در بازار مشاركت مي‌كنند، پيش‌بيني‌هايي از قيمت در ذهن خود خواهند داشت، اما قيمت نهايي صرفا پس از برگزاري حراج در جلسه معاملاتي و در روز عرضه اوليه معين خواهد شد.
فرابورس ايران به عنوان ناظر بازار بر كل فرآيند عرضه، تقاضا و قيمت‌گذاري نظارت مي‌كند تا تمام فعاليت‌ها طبق روال قانوني و مطابق مقررات انجام پذيرد و هيچ دخالتي در تعيين قيمت نخواهد داشت.
از سوی ديگر، فرابورس ايران تلاش مي‌كند تا به‌منظور جلب تمام نيروهاي عرضه و تقاضا، توجه تمامی فعالان بازار را به عرضه اوليه اوراق جديد معطوف کند. با افزايش تعداد مشاركت كنندگان در هر دو سوي عرضه و تقاضا، قيمت اوراق به واقعيت نزديكتر خواهد بود. فرايند عرضه اوليه و كشف قيمت در فرابورس ايران، به پيمانكاران در جهت فروش اوراقشان به قيمت مطلوب كمك شاياني خواهد كرد.
۹٫ فرم تعهد عرضه چيست و چگونه بايد فرم تعهد عرضه را به فرابورس ايران ارسال كرد؟
فرم تعهد عرضه، نامه‌اي است كه طي آن دارندگان اوليه اوراق، عرضه حجم معيني از اوراق را در زمان عرضه اوليه به فرابورس ايران تعهد مي‌كنند. اين فرم به همراه فرم دستور فروش اوراق به يكي از كارگزاران عضو فرابورس ايران ارائه شده و سپس از طريق كارگزار به فرابورس ايران ارسال مي‌شود.
۱۰٫ چگونه مي‌توان به اطلاعات كارگزاران عضو فرابورس ايران دست يافت؟
اسامي تمامی كارگزاران عضو فرابورس ايران در سايت شركت فرابورس ايران در قسمت “كارگزاري‌هاي عضو فرابورس” موجود است.
۱۱٫ آيا فروش اوراق با وکالت بلاعزل در دفاتر اسناد رسمي امكان‌پذير است؟
هرگونه معامله اوراق بهادار پذيرفته شده در بازار سرمايه، خارج از سامانه معاملاتي آنها باطل و ملغي‌الاثر است. اسامي دارندگان اوليه اسناد خزانه اسلامي بر اساس ليست ارسالي از طرف وزارت امور اقتصادي و دارايي در سامانه معاملاتي فرابورس ايران ثبت شده و دارنده آن صرفاً مي‌تواند از طريق اين سامانه نسبت به فروش آن اقدام کند.
۱۲٫ پيمانكاراني كه تمايل به فروش اوراق خود تا سررسيد ندارند چه اقدامي بايد انجام دهند؟
اين پيمانكاران بايد مراحل تكميل اطلاعات خود نزد فرابورس ايران را به اتمام رسانده و شماره حساب منحصر بفردي به نام خود معرفي کنند. مبلغ اسمي اسناد خزانه اسلامي در روز سررسيد به حساب معرفي شده واريز خواهد شد و نيازي به مراجعه حضوري به هيچ سازماني نيست.
۱۳٫ آيا فرم تعهد عرضه را بايد به همان كارگزاري كه كد بورسي گرفته‌ايم، تحويل دهيم؟
خير، مي‌توان فرم تعهد عرضه را به هر يك از كارگزاري‌هاي عضو فرابورس ايران تحويل داد.
۱۴٫ اگر بعد از عرضه، تقاضاي خريد وجود نداشته باشد، چه اتفاقي خواهد افتاد؟
اگر بعد از عرضه، تقاضاي خريد وجود نداشته باشد، معامله‌اي انجام نخواهد شد اما در بازار اوراق بهادار به دليل انعطاف‌پذيري موجود در قيمت، با تغيير قيمت و مظنه فروشندگان، قطعا خريداراني كه حاضر به خريد اوراق باشند در بازار حضور خواهند يافت.
سوالات از دیدگاه سرمایه گذاران
۱٫ چگونه می‌توان اسناد خزانه اسلامي را خریداری کرد؟
۲٫ آیا به اسناد خزانه اسلامی سود میان دوره تعلق می‌گیرد؟
۳٫ بازده حاصل از این اوراق از چه محلی حاصل می‌شود؟
۴٫ بازده حاصل از خريد و نگهداري اسناد خزانه اسلامي چگونه محاسبه مي‌شود؟
به منظور آشنايي با نحوه محاسبه نرخ بازده نگهداري اسناد خزانه اسلامي تا سررسيد و همچنين مقايسه بازده اين اوراق با ساير اوراق تامين مالي، مي‌توان به لينك “نرخ بازده اوراق” در وب‌سايت فرابورس ايران مراجعه کرد.نرخ بازده اسناد خزانه به صورت روزشمار و به شکل زیر محاسبه مي‌شود:
۵٫ قیمت اسناد خزانه در بازار چگونه تعیین می شود؟
| حجم اوراق عرضه شده براي فروش: ۱۰۰۰ ورقه | |
| حجم سفارش خريد | سفارش خريد(ريال) |
| ۳۰۰ | ۹۳۰،۰۰۰ |
| ۲۰۰ | ۹۲۲،۰۰۰ |
| ۱۰۰ | ۹۲۰،۰۰۰ |
| ۲۰۰ | ۹۱۴,۰۰۰ |
| ۵۰ | ۹۱۰،۰۰۰ |
| ۱۰۰ | ۹۰۵،۰۰۰ |
| حجم سفارشات:۹۵۰ ورقه(۸۰%*۱۰۰۰) | |
همان گونه كه در مثال مشخص است در قيمت ۹۱۴,۰۰۰ ريال ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش مي‌رود. كساني كه قيمت‌هاي بالاتري را براي خريد پيشنهاد كرده‌اند، نيز با قيمت ۹۱۴,۰۰۰ ريال اين اوراق را خريداري خواهند كرد و كساني كه قيمت‌هاي پايين‌تري پيشنهاد داده‌اند، اوراقي دريافت نخواهند كرد.
۲) روش حراج:
در روش حراج، قيمت در يك جلسه معاملاتي و بر اساس رقابت خريداران تعیین مي‌شود. در اين روش سفارش متقاضيان (خريداران) و عرضه‌كنندگان (فروشندگان در يك بازه زماني) وارد سامانه معاملاتي مي‌شود، پس از آن، بهترين قيمت‌هاي خريد (بالاترين قيمت‌ها) و بهترين قيمت‌هاي فروش (پايين‌ترين قيمت‌ها) با يكديگر منطبق شده و معامله انجام خواهد شد.
لازم به توضیح است که قيمت اين اوراق تحت تاثير دو عامل تعيين نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسيد اوراق است. براي مثال قيمت اوراق در شرايطي كه ۱۸۲ روز تا سررسيد باقي مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ درصد است، به روش زير محاسبه مي‌شود:
بنابراين هرچه به سررسيد نزديك مي‌شويم، قيمت بازاري اسناد خزانه اسلامي به قيمت اسمي نزديكتر مي‌شود. علاوه بر این با افزايش نرخ بازده مورد انتظار بازار، قيمت بازاري اوراق مذكور كاهش خواهد يافت.
۶٫ واريز مبلغ اسمي در زمان سررسيد چگونه صورت مي‌گيرد؟
در سررسيد اسناد خزانه اسلامي، خزانه‌داري مبلغ اسمي اوراق را به حسابي نزد بانك عامل واريز مي‌كند. پس از آن شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه، مبلغ اسمي را به شماره حساب بانكي دارندگان اوراق واريز خواهد كرد. بنابراين اعلام شماره حساب و شباي بانكي دارندگان اوراق به كارگزار ضروري است.
۷٫ آیا این اوراق در هر زمان در بازار قابل خرید و فروش هستند؟
بله، به دلیل وجود بازارگردانان متعدد، اسناد خزانه اسلامي از درجه نقدشوندگی بالایی برخوردار است. به عبارت ديگر، بازارگردانان در هر روز، از آغاز ساعت معاملاتي در بازار حضور خواهند داشت و همزمان اقدام به ارسال سفارش خريد و فروش در بازار مي‌كنند بنابراين اين اوراق در هر زمان قابل خريد و فروش به قيمت روز خواهد بود.
۸٫ اسناد خزانه اسلامي در معرض چه ریسک‌هایی قرار دارد؟
اسناد خزانه اسلامي همانند ساير اوراق بهادار براساس مكانيزم عرضه و تقاضا در بازار معامله می‌شود. بنابراین ممکن است تحت تاثیر ریسک نوسانات قیمتی قرار بگیرد.
۹٫ آیا امکان نکول ناشر در سررسید وجود دارد؟
ضامن اين اوراق، وزارت امور اقتصادی و دارايي بوده و خزانه‌داري كل كشور بازپرداخت اين اوراق در سررسيد را در زمره ديون ممتاز دولت در نظر مي‌گيرد به نحوي كه پرداخت مبلغ اسمي اسناد خزانه اسلامي در سررسيد، هم‌رديف با پرداخت حقوق كاركنان دولت بوده و با همان درجه اهميت و اضطرار صورت مي‌گيرد. خزانه‌داري كل كشور نيز موظف است پرداخت مبلغ اسمي اسناد خزانه اسلامي را در سررسيد اوراق تعهد كند. اين تعهدنامه به امضاي وزير امور اقتصادي و دارايي رسيده است از اين رو اسناد خزانه اسلامي ريسك نكول نخواهند داشت.
۱۰٫ قيمت خريد اسناد خزانه اسلامي چگونه تعيين مي‌شود؟
قيمت‌گذاري اين اوراق از طريق محاسبه ارزش فعلي جريانات آتي آن به دست مي‌آيد. بنابراين براي محاسبه ارزش فعلي اسناد خزانه اسلامي كافي است مبلغ اسمي اوراق با توجه به نرخ مورد انتظار سرمايه‌گذار و زمان باقي مانده تا سررسيد تنزيل شود.
۱۱٫ تسويه وجوه اسناد خزانه اسلامي، پس از معاملات به چه صورت خواهد بود؟
تسويه وجوه ناشي از معاملات اين اوراق، مطابق ضوابط معاملات بازار توسط شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه انجام شده و وجوه ناشي از فروش اين اوراق يك روز كاري پس از معامله به حساب فروشنده واريز خواهد شد.
چگونه مي‌توان به اطلاعات كارگزاران عضو فرابورس ايران دست يافت؟
اسامي تمامی كارگزاران عضو فرابورس ايران در وب‌سايت شركت فرابورس ايران در قسمت كارگزاري‌هاي عضو فرابورس موجود است.
منبع: سایت شرکت فرابورس ایران