هیات وزیران در سال ۱۳۸۶ ایجاد بورس نفت را به وزارت اقتصاد تکلیف کرد و به این ترتیب وزیر وقت اقتصاد که همزمان دبیر شورای عالی بورس نیز بود، سازمان بورس را به واگذاری عرضه فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران موظف کرد.

در نهایت در بیست و دوم تیرماه ۱۳۹۰ نفت خام با حضور معاون اول رئیس جمهوری روی تابلو معاملات بورس کالا رفت اما با شکست روبرو شد. نفت خام در این بازار در ۹ مرحله دیگر عرضه شد اما فقط در یک مرحله به فروش رفت.
از هفدهم فروردین ۱۳۹۳ نیز شرکت ملی نفت ایران با عرضه ۲ هزار و ۹۲۰ بشکه نفت خام در بورس به قیمت هر واحد سه میلیون و ۶۰ هزار ریال، این طرح را دوباره آغاز کرد. این عرضه برای مدتی با حاشیه هایی ادامه یافت تا اینکه به علت کاهش استقبال خریداران، به بن بست خورد و متوقف شد.

با شکست عرضه نفت خام، مسئولان وقت سازمان بورس و اوراق بهادار به فکر ایجاد بستر جدیدی برای عرضه نفت خام در بورس انرژی افتادند.

عرضه پایدار نفت خام در بورس با حمایت دولت دوازدهم

عرضه مستمر نفت در بورس سرانجام پس از چندین سال توقف و بلاتکلیفی در آبان پارسال با حمایت دولت دوازدهم آغاز شد.

با تاکید اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری در میانه تیرماه بر عرضه نفت خام در بورس به بخش خصوصی، طرح عرضه این کالای استراتژیک در بازار سرمایه بار دیگر توجه فعالان این بخش را به خود معطوف کرد.
جهانگیری در این باره گفت: نفت خام ایران در بورس داخلی عرضه خواهد شد و بخش خصوصی می تواند به طور شفاف نفت بخرد و صادر کند. تلاش ما این خواهد بود که برای کاهش فروش نفت کاری کنیم که شعار آمریکا را به شکست بکشانیم و دولت در این زمینه برنامه ریزی کرده است.

چند ماه پس از وعده جهانگیری، عرضه نفت در بورس رنگ واقعیت به خود گرفت، در ۱۸ مهر اطلاعیه فروش منتشر شد و نخستین مرحله فروش نفت در بورس در ۶ آبان امسال و چند روز پیش از آغاز تحریم های نفتی آمریکا انجام شد.

نگاهی به ۷ مرحله فروش نفت در بورس

تاکنون هفت مرحله فروش نفت در بورس صورت گرفت و در مجموع در هفت مرحله، میزان یک میلیون و ۱۵ هزار بشکه نفت معامله شده است.
مرحله نخست عرضه نفت خام در بورس انرژی در ششم آبان ماه امسال انجام شد. در این مرحله، یک میلیون بشکه نفت خام با قیمت ۷۹ دلار و ۱۵ سنت به ازای هر بشکه در بورس انرژی عرضه شد که پس از رقابت خریداران، هشت محموله ۳۵ هزار بشکه ای (در مجموع ۲۸۰ هزار بشکه) با قیمت ۷۴ دلار و ۸۵ سنت برای هر بشکه فروخته شد.

مرحله دوم عرضه نفت خام در بورس انرژی ایران، بیستم آبان ماه با عرضه ۷۰۰ هزار بشکه نفت خام باقی‌مانده از عرضه مرحله نخست، با قیمت ۷۱ دلار و ۵۹ سنت انجام شد و همه نفت عرضه شده با قیمت ۶۴ دلار و ۹۷ سنت به ازای هر بشکه فروخته شد.

مرحله سوم عرضه نفت خام در یکم بهمن ماه در بورس انرژی در شرایطی برگزار شد که نسبت به دو مرحله پیش، میزان پیش پرداخت از ۱۰ درصد ارزش سفارش به ۶ درصد کاهش و مهلت تسویه پس از زمان بارگیری محموله، از ۶۰ روز به ۹۰ روز افزایش یافت و همچنین تسویه به صورت ۱۰۰ درصد ریالی امکان‌پذیر شد.

در این مرحله یک میلیون بشکه نفت خام با قیمت ۵۲ دلار و ۴۲ سنت برای هر بشکه عرضه شد و با وجود ارائه تسهیلات بیشتر، عرضه بدون معامله پایان یافت.
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران پیش از برگزاری مرحله سوم عرضه در حکمی، نماینده ای را برای عرضه نفت خام و محصولات قابل عرضه در بورس انرژی منصوب کرد.

مرحله چهارم نیز در ۱۵ بهمن با عرضه یک میلیون بشکه نفت خام با قیمت هر بشکه ۵۶.۲۴ دلار و با تسهیلات مشخص شده مشابه مرحله سوم انجام شد. پنجمین مرحله عرضه نفت خام در بورس انرژی با عرضه یک میلیون بشکه، ۲۹ بهمن ماه امسال با تسهیلات یادشده و با قیمت ۵۶ دلار و ۸۱ سنت به ازای هر بشکه برگزار و در پایان، یک محموله ۳۵ هزار بشکه‌ای با قیمت ۵۲ دلار و ۲۵ سنت برای هر بشکه معامله شد.
مرحله ششم نیز در ۱۳ اسفندماه انجام شد. قیمت هر بشکه در مرحله ششم عرضه، ۵۹ دلار و ۶۳ سنت برای هر بشکه در نظر گرفته شده بود. در مرحله هفتم نیز که در ۲۷ بهمن صورت گرفت یک میلیون بشکه نفت خام سبک با قیمت پایه بشکه ای ۶۱ دلار و ۷۳ سنت عرضه شد.

بررسی جزییات عرضه های نفت در بورس

امیرحسین تبیانیان نماینده شرکت ملی نفت ایران در بورس انرژی پیش از این در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا اظهار داشت: باید قبول کرد که عرضه نفت در بورس، شیوه ای جدید است که شناخت فعالان بازار و خریداران داخلی و خارجی نسبت به آن نیاز به گذشت زمان دارد.

تبیانیان با بیان اینکه عرضه نفت در بورس دارای چندین مرحله و بخش است که خریداران باید به آن شناخت پیدا کنند، گفت: اکنون عرضه نفت در بورس به شیوه تحویل در مبدا است و بر این اساس خریدار باید بتواند کشتی مناسب حمل نفت را یافته و همچنین بازاریابی نیز انجام داده و پیش پرداخت ها را تامین کند که انجام همه آنها به هماهنگی و تجربه کافی خریدار نیاز دارد.

وی اضافه کرد:

خریداران داخلی کمی برای نفت وجود دارد و بازیگران خارجی بازار نفت نیز طول می‌کشد که با شیوه و سازوکار جدید فروش نفت ایران در بورس آشنا شوند.
نماینده شرکت ملی نفت ایران در بورس انرژی به تاثیر تحریم ها بر فروش نفت در بورس اشاره کرد و گفت: در عرضه های اول و دوم فروش نفت در بورس که از آبان امسال آغاز شد خریداران حجم قابل توجهی از محموله های را خریداری کردند، زیرا در آن زمان شدت تحریم ها نسبت به اکنون کمتر بود.

تبیانیان ادامه داد: خریداران در شرایط حاضر باید خود را با شرایط نقل و انتقال پول و همچنین صادرات نفت در زمان تحریم وفق دهند که نیاز به تجربه و زمان دارد.
وی با بیان اینکه تحریم ها بر معاملات نفت در بورس سایه انداخته است، اضافه کرد: برای اینکه فعالان بازار نفت بتوانند با شرایط راحت‌تری اقدام به خرید و فروش نفت کنند، مزایایی برای متقاضیان در نظر گرفته شده است که از جمله آنها می توان به فروش در محموله‌های کوچک و همچنین امکان تسویه ریالی اشاره کرد.

جذابیت قیمت محموله های نفتی

نماینده شرکت ملی نفت ایران در بورس انرژی درباره ادعاهای مربوط به قیمت بالای نفت عرضه شده در بورس نیز به ایرنا گفت: قیمت تعیین شده برای فروش نفت در بورس دارای جذابیت است.
تبیانیان اظهار داشت: به دلیل اینکه تامین کشتی برای محموله های کوچک دارای محدودیت هایی است و همچنین به دلیل هزینه های نقل و انتقال پول در زمان تحریم، قیمت نفت را به گونه ای تعیین کرده ایم که دارای جذابیت زیادی بوده و خریداران تمایل به خرید نفت از بورس داشته باشند.

وی یادآور شد: همچنین تسویه ها به صورت نقد و اعتبار در نظر گرفته شده است که امکان نکول (ناتوانی در تسویه) را از بین می برد.

مصوبه مجلس برای عرضه ماهانه ۶ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی در بورس

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه بودجه سال ۹۸ بندی را برای عرضه مستمر نفت و میعانات گازی در بورس انرژی تصویب کردند.
با تصویب نمایندگان در نشست علنی روز ۲۸ بهمن ماه، وزارت نفت مکلف شد ماهانه حداقل ۲ میلیون بشکه نفت خام سبک، ۲ میلیون بشکه نفت خام سنگین و ۲ میلیون بشکه میعانات گازی پارس‌جنوبی را به‌ صورت منظم و مستمر با امکان تسویه ۱۰۰ درصد ریالی یا ارزی در رینگ بین‌الملل (صادراتی) بورس انرژی در چارچوب قوانین و مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار عرضه کند.

مشارکت بخش خصوصی در فروش نفت

با عرضه نفت خام در بورس، بخش خصوصی می تواند به صورت شفاف در فروش و صادرات نفت خام مشارکت کند.
در دوره گذشته تحریم ها، اقدام به واگذاری محموله های نفتی به اشخاصی مانند بابک زنجانی شده بود که هیچگاه پول فروش آن را به کشور بازنگردانند. با عرضه نفت خام در بورس انرژی که با سازوکار شفاف انجام می شود، امکان سوءاستفاده و جولان افرادی مانند بابک زنجانی وجود نخواهد داشت.

با توجه به اینکه فروش نفت صادراتی در بورس، روشی جدید به شمار می رود، نهادینه شدن آن به عنوان راهکار مطمئن و ثابت عرضه نفت، فرایندی زمانبر خواهد بود، زیرا بخش خصوصی تاکنون تجربه ای در این باره نداشته و به تدریج با آن آشنا می شود.

پایگاه خبری بازار سرمایه